بررسی وضعیت رویت پذیری هلال شوال 1436 

بر اساس محاسبات نجومی ، تولد ماه نو و یا مقارنه ماه شوال المکرم سال 1436 هجری قمری در حدود ساعت 01:24 روز پنج­شنبه 16 ژولای 2015 میلادی به وقت بین المللی (ساعت 05:54 صبح روز پنج­شنبه 25 تیر 1394 هجری شمسی مصادف با 29 رمضان المبارک 1436 هجری قمری به وقت رسمی تابستانی ایران) روی خواهد داد.

پنج نقطه از سرزمین ایران را مطابق تصویر زیر در نظر میگیریم:

منتهی الیه جنوب شرقی کشور (A)

منتهی الیه شمال شرقی کشور (B)

منتهی الیه شمال غربی کشور (C)

منتهی الیه جنوب غربی کشور (D)

مرکز کشور – 56 کیلومتری شرق شهرستان نایین در استان اصفهان (E)

در لحظه غروب خورشید همین روز برخی از مختصات مهم حدی هلال شوال در نقاط شاخص فوق الذکر بشرح زیر است (مختصات مکان مرکزی – با در نظر گرفتن اثر شکست نور در جو)

نقطه A

زمان غروب خورشید به وقت تابستانی ایران: در ساعت 19:16

جدائی زاویه ای ماه و خورشید: 7.664 درجه

ارتفاع هلال از افق: 1.025 درجه

ضخامت بخش میانی هلال: 0.14 دقیقه قوسی

فاز ماه: 0.48 درصد

مدت مکث ماه بعد از غروب خورشید: حدود 7 دقیقه

فاصله زمین تا خورشید: 394668.05 کیلومتر

نقطه B

زمان غروب خورشید به وقت تابستانی ایران: در ساعت 19:44

جدائی زاویه ای ماه و خورشید: 8.029 درجه

ارتفاع هلال از افق: منفی 0.317 درجه زیر افق

ضخامت بخش میانی هلال: 0.15 دقیقه قوسی

فاز ماه: 0.50 درصد

مدت مکث ماه بعد از غروب خورشید: هلال قبل از خورشید غروب میکند

فاصله زمین تا خورشید: 394733.16 کیلومتر

نقطه C

زمان غروب خورشید به وقت تابستانی ایران: در ساعت 20:59

جدائی زاویه ای ماه و خورشید: 8.539 درجه

ارتفاع هلال از افق: منفی 0.424 درجه زیر افق

ضخامت بخش میانی هلال: 0.17 دقیقه قوسی

فاز ماه: 0.56 درصد

مدت مکث ماه بعد از غروب خورشید: هلال قبل از خورشید غروب میکند

فاصله زمین تا خورشید: 394908.34 کیلومتر

نقطه D

زمان غروب خورشید به وقت تابستانی ایران: در ساعت 20:18

جدائی زاویه ای ماه و خورشید: 8.111 درجه

ارتفاع هلال از افق: 0.750 درجه

ضخامت بخش میانی هلال: 0.15 دقیقه قوسی

فاز ماه: 0.53 درصد

مدت مکث ماه بعد از غروب خورشید: حدود 6 دقیقه

فاصله زمین تا خورشید: 394812.36 کیلومتر

نقطه E

زمان غروب خورشید به وقت تابستانی ایران: در ساعت 20:04

جدائی زاویه ای ماه و خورشید: 8.084 درجه

ارتفاع هلال از افق: 0.278 درجه

ضخامت بخش میانی هلال: 0.15 دقیقه قوسی

فاز ماه: 0.51 درصد

مدت مکث ماه بعد از غروب خورشید: حدود 3 دقیقه

فاصله زمین تا خورشید: 394781.28 کیلومتر

تحلیل رویت پذیری هلال مقارن و بعد از غروب خورشید روز پنج شنبه 29 رمضان:

مقایسه مختصات هلال ماه در نقاط مذکور با رکوردهای حدی بدست آمده در رصدهای گذشته نشان میدهد که امکان رویت هلال شوال در شامگاه پنج شنبه 25 تیر مصادف با 29 رمضان ، مقارن و بعد از غروب خورشید در این 5 نقطه بسیار بسیار بعید (قرین محال) است. شرایط دمایی تابستان ایران و نیز وجود گرد و غبار در آسمان اکثر نقاط کشور در این فصل از سال باعث میشود نتوان هیچ شانسی از این بابت در نظر گرفت. از آنجا که مختصات هلال در دو نقطه A و D مناسبتر از سایر نقاط کشور است ، در نتیجه میتوان اینگونه جمع بندی کرد که هلال شوال در غروب روز پنج شنبه مقارن و بعد از غروب خورشید ، با چشم عادی و یا چشم مسلح در پهنه ایران قابل رویت نخواهد بود.

تحلیل رویت پذیری هلال قبل از غروب خورشید (رویت در روز):

از آنجا که رویت هلال با چشم مسلح و پیش از غروب خورشید از نظر مقام معظم رهبری مد ظله العالی دارای حجت شرعی است ، به بررسی مختصات هلال شوال در نقاط پنجگانه مذکور و پیش از غروب خورشید میپردازیم.

توجه به مختصات هلال در دو نقطه B و C نشان میدهد که در این دو نقطه ، غروب هلال قبل از غروب خورشید خواهد بود. از نقطه B آنقدر به طرف جنوب حرکت کنیم (یعنی عرض جغرافیایی را کاهش دهیم ولی طول جغرافیایی را ثابت نگه میداریم) تا بجایی برسیم که غروب ماه و خورشید همزمان روی دهد. این نقطه جدید با نام B1 دارای عرض جغرافیایی 33:59:30 شمالی خواهد بود. همین کار را در مورد نقطه C انجام میدهیم تا به نقطه C1 با عرض جغرافیایی 36:29:00 شمالی برسیم. اگر نقطه B1 را به C1 وصل کنیم ، تقریبا" خطی مشابه زیر خواهیم داشت:

بخشهای عمده استان خراسان رضوی ، استانهای خراسان شمالی ، گلستان ، مازندران ، گیلان ، اردبیل ، آذربایجان شرقی ، بخشهای عمده استانهای آذربایجان غربی ، زنجان ، قزوین ، البرز و نیمه شمالی استان تهران در شمال این خط واقع شده­اند که در تمامی مناطق مذکور ، غروب هلال شوال در شامگاه پنج شنبه 29 رمضان ، زودتر از غروب خورشید روی خواهد داد.

بدون اینکه بخواهم اظهار نظر شرعی کنم (که متخصص در این زمینه نیستم) و صرفا" به این دلیل که پاسخ به یک سوال شرعی خود (در همین زمینه که از مقام معظم رهبری مد ظله العالی استفتاء نموده­ام) را هنوز دریافت نداشته­ام و در این موضوع ابهام شرعی جدی دارم که با توجه به آغاز شبانه روز قمری از شب ، اگر هلال در منطقه­ای قبل از غروب خورشید با ابزار رویت شد اما غروب ماه در این منطقه قبل از غروب خورشید باشد آیا آثار شرعی این رویت همانند آثار رویت هلال شب اول ماه است؟ ، بنابراین چنانچه از مناطق واقع در شمال خط نقشه بالا گزارش رویت هلال دریافت شود و اول ماه صرفا" بر مبنای این گزارشها اعلام شود ، شخصا" برای احتیاط ، روزه خود را با انجام سفر افطار میکنم و در زمانی دیگر قضای این روزه را خواهم گرفت. در این رابطه گر کسی ابهامی داشته باشد برای اینکه تکلیف شرعی خود را بداند باید به مرجع تقلید خود مراجعه کند و اگر هم کسی ابهامی ندارد میتواند به یقین خود عمل نماید.

برای بررسی وضعیت رویت هلال شوال 1436 در روشنایی روز پنج شنبه 25 تیر ماه 1394 مصادف با 29 رمضان 1436 ، نیازمند این هستیم که رصدهایی را مرور کنیم که در آن مقادیر حدی برای مختصات هلال بدست آمده است و سپس شرایط و مختصات هلال شوال 1436 را با این مقادیر حدی مقایسه نماییم. در اینجا به مرور سه گزارش مهم می­پردازم.

گزارش اول: رصد هلال صفر 1435 توسط جناب آقای محسن شریفی و رضا اسفندی

(نشانی دریافت گزارش: http://www.helalemah.ir/index.aspx?_Page=3&_Id=1144&_Link=No&_Rt=No)

دوستان گرامی و رصدگران تکنیکی شهر فسا و گروه استهلال رصدخانه حرم مطهر سید علاءالدین حسین علیه السلام شیراز در ساعت 16:13 بعد از ظهر 12 آذر 1392 (3 دسامبر 2013) و در ارتفاعات شهر بیرجند موفق به رویت هلال صفر 1435 شده­اند که در زمان رویت مختصات ماه و خورشید بشرح زیر بوده است (مختصات مکان مرکزی – با در نظر گرفتن اثر شکست نور در جو):

جدائی زاویه­ای ماه و خورشید: 6.977 درجه

ارتفاع ماه: 8.229 درجه

ارتفاع خورشید: 1.918 درجه

ضخامت بخش میانی هلال: 0.12 دقیقه قوسی

فاز ماه: 0.48 درصد

فاصله زمین تا ماه: 360766.89 کیلومتر

دومین رویت این دوستان در ساعت 16:44 انجام شده که در این زمان جدائی زاویه­ای ماه و خورشید 7.235 درجه ، ارتفاع ماه 2.833 درجه و ارتفاع خورشید 4.136 درجه زیر افق بوده است. آخرین رویت نیز در ساعت 16:49 انجام شده که جدائی زاویه­ای ماه و خورشید 7.278 درجه و ارتفاع ماه از افق 1.976 درجه بوده است.

گزارش دوم: رصد هلال رمضان 1431 توسط جناب آقای صفایی کارشناس رصدخانه نیاسر کاشان

(نشانی دریافت گزارش: http://www.uko.ir/uko_website/fa/article71.html)

این گزارش متاسفانه جزو گزارش­های محجور رویت هلال است که مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفت. چندی پیش مطلبی در باره لیست انتظار رکوردهای حدی نوشته بودم. اگر فرض کنیم مبانی تهیه­ی چنین لیستی پذیرفتنی باشد ، ایراد اجرایی که الان با آن مواجه هستیم این است که مکانیزم مشخص و قابل اطمینانی برای بازخوانی رصدهایی که ممکن است زمانی در چنین لیستی قرار گرفته باشند وجود ندارد و این ممکن است باعث شود که گذشت زمان ، زمینه­ی فراموش شدن چنین گزارش­ها و رصدهایی را فراهم آورد ؛ اتفاقی که برای گزارش آقای صفایی از رصد هلال رمضان 1431رخ داد.

اگر گزارش رصد هلال صفر 1435 تو سط دوستان ارجمندم آقایان شریفی و اسفندی نبود ، شاید نیاز نمیشد پرونده­ی رصد آقای صفایی را دگر باره باز و مطالعه کنیم اما وقتی می­پذیریم دو متخصص در کار با تلسکوپ هلالی را در منطقه بیرجند با چنان مختصاتی رویت کرده و از آن عکس نیز گرفته­اند ، آیا نباید رصد آقای صفایی (که ایشان هم در کار با تلسکوپ 16 اینچی رصدخانه نیاسر کاشان تبحر بسیار بالایی دارند) را مورد بازخوانی مجدد قرار دهیم؟ ؛ رصد هلالی که در زمان اعلام شده برای اولین رویت ، مختصات نسبتا" مناسبتری نسبت هلال صفر 1435 بیرجند داشته است:

(مختصات مکان مرکزی – با در نظر گرفتن اثر شکست نور در جو):

جدائی زاویه­ای ماه و خورشید: 7.500 درجه

ارتفاع ماه: 10.892 درجه

ارتفاع خورشید: 10.432 درجه

ضخامت بخش میانی هلال: 0.14 دقیقه قوسی

فاز ماه: 0.44 درصد

فاصله زمین تا ماه: 357889.08 کیلومتر

سن هلال: 11 ساعت و 24 دقیقه پس از مقارنه

گزارش سوم: رصد هلال شوال 1434 توسط جناب آقای مهندس رستمی

(نشانی دریافت گزارش: http://www.icoproject.org/icop/shw34.html)

بر اساس این گزارش جناب مهندس رستمی در ساعت 15:35 (ساعت تابستانی ایران) بعد از ظهر 16 امرداد 1392 برابر با 7 آگوست 2013 میلادی هلال ماه را با مختصات زیر رویت نموده­اند:

(مختصات مکان مرکزی – با در نظر گرفتن اثر شکست نور در جو):

جدائی زاویه­ای ماه و خورشید: 8.015 درجه

ارتفاع ماه: 50.535 درجه

ارتفاع خورشید: 51.448 درجه

ضخامت بخش میانی هلال: 0.15 دقیقه قوسی

فاز ماه: 0.48 درصد

فاصله زمین تا ماه: 399634.36 کیلومتر

ایشان همچنین رویت دوباره­ای در ساعت 17:10 داشته­اند که در آن هنگام جدائی زاویه­ای ماه و خورشید 8.493 درجه بوده است.

مقایسه مختصات هلال شوال 1436 در پنج نقطه شاخص (معرفی شده در بخش اول این نوشتار) با مختصات هلال در سه گزارش فوق الذکر

الف) نقطه A

هم ارتفاعی ماه و خورشید در ساعت 13:39 خواهد بود. در این زمان ارتفاع ماه 73.621 درجه است اما جدائی زاویه­ای 5.994 درجه است.

در ساعت 17:25 جدائی زاویه­ای ماه و خورشید به رکورد آقایان شریفی و اسفندی میرسد اما ضخامت بخش میانی هلال و فاز ماه کمتر ، و فاصله زمین تا ماه حدود 33600 بیشتر از هلال صفر 1435 است.

در ساعت 18:51 جدائی زاویه­ای به رکورد اعلام شده توسط آقای صفایی میرسد. ارتفاع هلال حدود 6 درجه است اما ضخامت هلال کمتر ، و فاصله زمین تا ماه حدود 36700 کیلومتر بیشتر از هلال رمضان 1431 است.

نتیجه گیری: با توجه به شرایط فوق ، امکان رویت هلال شوال در این نقطه ، پیش از غروب خورشید نیز وجود ندارد.

ب) نقطه B1

هم ارتفاعی ماه و خورشید در ساعت 15:44 خواهد بود. در این زمان ارتفاع ماه 45.986 درجه و جدائی زاویه­ای 6.617 درجه است.

در ساعت 16:59 جدائی زاویه­ای ماه و خورشید به رکورد آقایان شریفی و اسفندی میرسد اما ضخامت بخش میانی هلال و فاز ماه کمتر ، و فاصله زمین تا ماه حدود 33600 بیشتر از هلال صفر 1435 است.

در ساعت 18:30 جدائی زاویه­ای به رکورد اعلام شده توسط آقای صفایی میرسد. ارتفاع هلال 12.609 درجه است اما ضخامت هلال قدری کمتر ، و فاصله زمین تا ماه حدود 36700 کیلومتر بیشتر از هلال رمضان 1431 است.

قبل از اینکه هلال از نظر جدایی زاویه­ای به رکورد جناب مهندس رستمی برسد ، غروب میکند.

نتیجه گیری: مختصات هلال در این نقطه نسبت به نقطه A مناسبتر است اما باز هم بدلیل قرار گرفتن ماه در اوج ، شانس رویت پذیری آن بسیار بسیار ضعیف است.

ج) نقطه C1

هم ارتفاعی ماه و خورشید در ساعت 16:54 خواهد بود. در این زمان ارتفاع ماه 45 درجه ، جدائی زاویه­ای 7.025 درجه ، ضخامت بخش میانی هلال 0.12 دقیقه قوسی و فاز ماه 0.38 درصد است.

در ساعت 18:26 جدائی زاویه­ای به رکورد اعلام شده توسط آقای صفایی میرسد. ارتفاع هلال 27.102 درجه ، ضخامت هلال 0.13 دقیقه قوسی و فاز ماه 0.44 درصد است.

در ساعت 19:48 هلال از نظر جدایی زاویه­ای به رکورد جناب مهندس رستمی میرسد ، در حالیکه ارتفاع آن 11.148 ، ضخامت بخش میانی هلال 0.15 دقیقه قوسی و فاز ماه 0.50 درصد خواهد بود.

نتیجه گیری: مختصات هلال در این نقطه نسبت به نقاط A و B1 مناسبتر است و شانس ضعیفی برای رویت هلال در روز وجود دارد.

د) نقطه D

هم ارتفاعی ماه و خورشید در ساعت 15:12 خواهد بود. در این زمان ارتفاع ماه 63.737 درجه و جدائی زاویه­ای 6.468 درجه است.

در ساعت 17:08 جدائی زاویه­ای ماه و خورشید به رکورد آقایان شریفی و اسفندی میرسد اما ضخامت بخش میانی هلال 0.11 دقیقه قوسی و فاز ماه 0.38 درصد بوده و فاصله زمین تا ماه حدود 33600 بیشتر از هلال صفر 1435 است.

در ساعت 18:44 جدائی زاویه­ای به رکورد اعلام شده توسط آقای صفایی میرسد. ارتفاع هلال 19.642 درجه ، ضخامت هلال 0.13 دقیقه قوسی ، فاز ماه 0.45 درصد است.

در ساعت 20.02 جدائی زاویه­ای به رکورد جناب مهندس رستمی میرسد. ارتفاع هلال 3.661 درجه ، ضخامت هلال 0.15 دقیقه قوسی ، فاز ماه 0.51 درصد است.

نتیجه گیری: مختصات هلال در این نقطه نسبت به نقاط A و B1 مناسبتر و نسبت به نقطه C1 ضعیفتر است. بدلیل قرار گرفتن ماه در اوج ،شانس رویت پذیری آن در این نقطه بسیار ضعیف است.

ه) نقطه E

هم ارتفاعی ماه و خورشید در ساعت 15:38 خواهد بود. در این زمان ارتفاع ماه 53.534 درجه ، جدائی زاویه­ای 6.597 درجه ، ضخامت بخش میانی هلال 0.10 دقیقه قوسی و فاز ماه 0.33 درصد است.

در ساعت 17:00 جدائی زاویه­ای ماه و خورشید به رکورد آقایان شریفی و اسفندی میرسد اما ضخامت بخش میانی هلال 0.11 دقیقه قوسی و فاز ماه 0.38 درصد بوده و فاصله زمین تا ماه حدود 33600 بیشتر از هلال صفر 1435 است.

در ساعت 18:35 جدائی زاویه­ای به رکورد اعلام شده توسط آقای صفایی میرسد. ارتفاع هلال 17.602 درجه ، ضخامت هلال 0.13 دقیقه قوسی ، فاز ماه 0.45 درصد است.

در ساعت 19:53 جدائی زاویه­ای به رکورد جناب مهندس رستمی میرسد. ارتفاع هلال 2.242 درجه ، ضخامت هلال 0.15 دقیقه قوسی ، فاز ماه 0.51 درصد است.

نتیجه گیری: مختصات هلال در این نقطه نسبت به نقاط A و B1 مناسبتر و نسبت به نقطه C1 و D ضعیفتر است. بدلیل قرار گرفتن ماه در اوج ،شانس رویت پذیری آن در این نقطه بسیار ضعیف است.

نتیجه گیری کلی:

نکته مهم در رصد هلال صفر 1435 که در گزارش جناب آقای شریفی نیز به آن اشاره شده این است که اختلاف ارتفاع ماه و خورشید در زمان اولین رویت حدود 6.3 درجه و در زمان آخرین رویت حدود 6.8 درجه است. این وضعیت در مورد هلال شوال 1436 و در مورد هیچیک از نقاط شاخص پنجگانه وجود ندارد و اختلاف ارتفاع ماه و خورشید جزئی است. همچنین فاصله زمین تا ماه در هلال شوال سال جاری حدود 33600 کیلومتر بیشتر از هلال صفر 1435 است. نتیجه آنکه استفاده از دستاوردهای رکوردی رصد هلال صفر 1435 برای بررسی رویت پذیری هلال شوال مناسب نخواهد بود و نتایج این مقایسه قابل اتکاء نیست.

رصد جناب آقای صفایی نیازمند تحلیل و بررسی دقیق است. از زمان ارائه این گزارش تاکنون ، چنین اقدامی در باره این رصد انجام نشده است که البته امیدوارم کارشناسان و اهل فن به آن بپردازند. بنابراین استفاده از دستاوردهای اعلام شده از این رصد نیز برای تحلیل وضعیت رویت پذیری هلال شوال مناسب نیست.

آنچه که می­ماند رکورد حاصل از رصد جناب مهندس رستمی است که اتفاقا" از نظر فاصله زمین تا ماه شباهت کاملی با هلال شوال امسال دارد. در این مقایسه نیز متوجه میشویم در زمانهایی که در نقاط شاخص پنجگانه ، میزان جدائی زاویه­ای ماه و خورشید به رکورد جناب مهندس رستمی در هلال شوال 1434 میرسد ، ارتفاع هلال بسیار کم است و بی تردید اثرات شکست نور  و نیز پدیده­های جوی مانع اصلی برای افزایش شانس رویت پذیری هلال خواهند بود.

جمع بندی:

علیرغم اینکه با حرکت از جنوب شرقی کشور به سمت شمال غرب (نقطه A به C) مختصات هلال شوال 1436 برای رویت در روز تقویت میشود لکن باز هم مجموع عوامل که شرح آن به صورت مبسوط عرض شد ، شانس رویت آن را در پهنه ایران بسیار بسیار ضعیف می­سازد.

و نکته آخر:

بنده و امثال بنده عاشقانه به رویت هلال میپردازیم و اینکار برای ما فراتر از یه کار رصدی و نجومی صرف است. در این رویکرد ، ما دنبال نتایج خاص و دلخواه شرعی هم نیستیم. اگر نتیجه­ی کار ما مورد قبول ، استفاده و استناد مراجع عظام قرار بگیرد که چه بهتر ؛ خدا را هزاران بار شکر میکنیم. ولی اگر هم به هر دلیلی نتایج این فعالیتها مورد استفاده و یا استناد قرار نگیرد ، چیزی از عشق ما به رویت هلال کم نمیشود و باز هم خدا را بخاطر اینکه عشق این کمان آسمانی زیبا را به دل ما انداخته است هزاران بار شکر میکنیم و با همان شور و اشتیاق همیشگی ، اول و آخر هر ماه قمری به دیدار معشوق آسمانی خود میرویم.

از نگاهی دیگر ، نتیجه رصدها هر چه باشد ، واقعیت این است که ماه رمضان در حال اتمام است و سفره پر برکت الهی در این ماه شریف عنقریب برچیده میشود. امید که همه­ی ما بتوانیم از اندک فرصت باقیمانده استفاده کافی ببریم.

خداوندا ؛ تو را شکر گذاریم که نعمت درک ماه رمضانی دیگر را به ما عطا فرمودی. به عظمت و بزرگی خودت و به حرمت محمد و آل محمد صل الله علیهم اجمعین قسم­ات میدهیم آنچه از خیر و برکت که برخورداری از آن بصلاح ما بندگان است را روزی ما بفرما و نیکوترین تقدیرات را برای سالی که تا شب قدری دیگر در پیش داریم برای ما مقدر بفرما ، و توفیق درک ماه رمضانی دیگر را نصیب ما بگردان؛ آمین یا رب العالمین

منبع :وبلاگ علیرضا بوژمهرانی (http://amehrani.persianblog.ir/ )